Dağlık Karabağ sorunu, Azerbaycan ve Ermenistan arasında, etnik ve teritoryal gerekçelerle temellendirilen, yaklaşık ikiyüzyıldan beri devam eden bir ihtilaftır.
Sorun, 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte yeniden alevlenmiş ve 1992-1994 yılları arasında yaşanan savaşta Azerbaycan topraklarının %20'si Ermenistan tarafından işgal edilmiştir.
TARİHİ ARKA PLAN
Dağlık Karabağ, Azerbaycan'ın güneyinde, Ermenistan sınırına yakın bir bölgede yer almaktadır. Bölgenin nüfusunun çoğunluğu Ermenilerden oluşmaktadır. 19. yüzyılın ortalarında, Rus İmparatorluğu tarafından bölgeye Ermeniler yerleştirilmiştir. 1918 yılında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla birlikte Dağlık Karabağ, Azerbaycan'ın bir parçası olmuştur.
Sorun nasıl başladı?
Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte, Dağlık Karabağ'da bağımsızlık hareketi güçlenmiştir. 1991 yılında Dağlık Karabağ Özerk Cumhuriyeti ilan edilmiştir. Azerbaycan, bu ilanın yasa dışı olduğunu belirterek bölgeye asker göndermiştir. Bunun üzerine Ermeniler de silahlı mücadeleye başlamış ve bölgede çatışmalar başlamıştır.
1992-1994 SAVAŞI
1992-1994 yılları arasında yaşanan savaşta, Ermenistan güçleri Dağlık Karabağ'ın yanı sıra Azerbaycan'ın Laçın, Kelbecer, Ağdam, Fuzuli, Cebrayıl ve Zengilan illerini de işgal etmiştir. Savaş sonucunda, 30 bin civarında insan hayatını kaybetmiş ve 1 milyona yakın insan yerinden edilmiştir.
ATEŞKES VE BARIŞ SÜRECİ
1994 yılında Bişkek Protokolü ile ateşkes sağlanmıştır. Ancak, sorunun çözümü için henüz somut bir adım atılmamıştır. Azerbaycan ve Ermenistan, sorunun barışçıl yollarla çözülmesi konusunda anlaşmaya varmış olsa da, taraflar arasında hala önemli anlaşmazlıklar bulunmaktadır.
Sovyetler döneminde Dağlık Karabağ sorunu yoktu çünkü Sovyetler Birliği, tüm cumhuriyetlerin eşit haklara sahip olduğu bir federasyondu. Bu nedenle, Dağlık Karabağ, Azerbaycan'ın bir parçası olsa da, kendi özerk yönetimine sahipti. Sovyetler Birliği, Dağlık Karabağ'daki etnik çatışmaları bastırmak için de önlemler aldı.
SOVYETLER BİRLİĞİ’NDE DAĞLIK KARABAĞ
Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte, Dağlık Karabağ'da bağımsızlık hareketi güçlendi. Ermenistan, Dağlık Karabağ'ın bağımsızlığını desteklerken, Azerbaycan bölgeyi kendi topraklarının bir parçası olarak gördü. Bu anlaşmazlık, 1992-1994 yılları arasında yaşanan savaşa yol açtı. Savaş sonucunda, Ermenistan, Dağlık Karabağ'ın yanı sıra Azerbaycan'ın bazı topraklarını da işgal etti.
Sonuç olarak, Sovyetler döneminde Dağlık Karabağ sorunu yoktu çünkü Sovyetler Birliği, tüm cumhuriyetlerin eşit haklara sahip olduğu bir federasyondu. Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte, Dağlık Karabağ'da bağımsızlık hareketi güçlendi ve bu da 1992-1994 yılları arasında yaşanan savaşa yol açtı.
Dağlık Karabağ sorununun temelinde yatan nedenler şunlardır:
Etnik farklılıklar: Dağlık Karabağ'ın nüfusunun çoğunluğu Ermenilerden oluşmaktadır. Ancak, bölge Azerbaycan'ın bir parçasıdır. Bu etnik farklılıklar, sorunun temelini oluşturmaktadır.
Tarihi nedenler: Dağlık Karabağ, tarih boyunca farklı dönemlerde Ermeni ve Azerbaycanlıların egemenliğinde olmuştur. Bu tarihsel nedenler de sorunun çözümünü zorlaştırmaktadır.
Siyasi nedenler: Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte, Dağlık Karabağ'da bağımsızlık hareketi güçlenmiştir. Bu hareket, sorunun çözümünü daha da karmaşıklaştırmıştır.